Ruch bogomilski

Zuz_Up

Wrzucam mój nędzny referat ;D

Za czasów cara Piotra, następcy Symeona, kronikarze odnotowują bunty poddanych dających posłuch różnym herezjom, głoszonym przez reformatorów chrześcijaństwa. Najsilniejszą osobowością w tym okresie okazał się pop Bogumił, który potrafił skupić wokół siebie niezadowolonych i głosząc mniej skomplikowaną wersję nowej wiary, pozyskać dla niej także masy ludowe. Stworzona przez niego herezja polegała na zręcznym połączeniu elementów wcześniej powstałych herezji tzw. paulicjan i masalian (wywodzących się z manicheizmu), od dawna osiadłych w Bułgarii, których istota sprowadzała się do dwu walczących ze sobą pierwiastków dobra i zła, ducha i materii. Bogumił przejął umiarkowany dualizm i przejętym elementom nadał oryginalną oprawę ludową, co zyskiwało w oczach zwolenników uznanie, a wzbogacona o pierwiastki folklorystyczne herezja od początku nie miała posmaku obcości.

Bogomili, objaśniając istotę walki ducha z materią, dobra ze złem, światła z ciemnością, uznali zbuntowanego przeciw Boga Szatana za stworzyciela ziemi, ludziom z kolei zaś przypisali dusze upadłych aniołów. W kosmogonii bogomilskiej świat rozpada się na dwa przeciwstawne sobie pojęcia: odwieczne królestwo boże i ziemskie księstwo Szatana. Obraz wszechświata, przeplatający się z wieloma wschodnimi wątkami i wierzeniami ludowymi, jest zhierarchizowany wzdłuż osi pionowej- w siódmym niebie króluje Pan, na ziemi zaś Satanael, w jednych wersjach syn Boga i brat Jezusa w innych zaś naczelnik hufców anielskich, który sprzeciwiwszy się Bogu, utracił boskość i zmienił się w Szatana.
Chcąc mieć własne królestwo stworzył świat materialny wraz z nowym niebem. Ulepił pierwszego człowieka i poprosił Boga o tchnienie życia dla niego - na mocy tego układu człowiek miał być wspólna własnością Boga i Satanaela. Bóg tchnął życie w Adama oraz w Ewę (według innych źródeł Satanael wykradł duszę Bogu i włożył ją do ciała ludzkiego przez usta). Następnie Satanael uwiódł Ewę, z którą spłodził Kaina oraz Kalomenę (Adam spłodził z Ewą Abla i Seta).
Bóg, chcąc jednak uratować dusze ludzkie zesłał na świat swojego drugiego syna, Logosa. Jezus „wniknął w ciało dziewicy przez jej ucho, przybrał w nim cielesną formę, po czym wyłonił się tą samą drogą. Dziewica niczego nie spostrzegła, lecz odnalazła Go jako niemowlę w jaskini w mieście Betlejem. Żył i nauczał, a stworzywszy pozory własnej śmierci, mógł zstąpić do Piekieł i okiełznać Satanela” odebrawszy mu boski przyrostek "el" (pozostał jedynie Satan), a następnie powrócić do Boga.
Jezus stał się w ich ujęciu manifestacją wieczystego Słowa Bożego, tożsamego z archaniołem Michałem, który jako Jezus jedynie zamieszkiwał ludzkie ciało. Ale chociaż w tej doktrynie Słowo Boże, nie będące przecież pod względem istoty prawdziwym człowiekiem, nie mogło rzeczywiście cierpieć na krzyżu, bogomili ze szczególną gwałtownością odrzucali właśnie krzyż Chrystusowy jako symbol narzędzia mordu .
Razem z ziemskim księstwem Szatana, bogomili potępiali cały porządek ziemski, nie uznawali władzy duchownej ani świeckiej, odrzucali instytucję Kościoła, nie uznawali również sakramentów, świętych obrazów, dni świątecznych, liturgii. Świat materialny był dla nich dziełem szatana, toteż świadomie izolowali się od niego, aby żyć wiecznie. Małżeństwo traktowali jako zło konieczne i nakazywali życie w ścisłej ascezie.
Cnotą bogomiłów było ubóstwo, wrogo odnosili się do możnych tego świata i wszelakiej przemocy, nie aprobowali wojen. Odrzucali także takie przejawy materializmu jak spożywanie mięsa i picie wina. Uznawali wzajemną spowiedź. Grupę „najwyższą” stanowili „doskonali”, nie zajmujący się pracą fizyczną, grupę niższą- „wierni”, a szerokie masy były po prostu słuchaczami. Do każdej z nich stosowały się odrębne przepisy, różniące się stopniem surowości. Tak więc „doskonali” zobowiązani byli do ścisłej ascezy, dbałości o gminę oraz nauczania. Kierowali oni Kościołem, stanowiąc zarazem starszyznę i apostołów swojej gminy. Poza tym bogomilizm miał różne ciekawe odłamy: zwolennicy Cyryla Bosego uprawiali nudyzm, traktując to jako próbę odzyskania prawa powrotu do Raju. Zwolennicy Teodozjusza oddawali się orgiom, celowo doświadczając grzechu po to, aby móc dostąpić pokuty.

Naszą wiedzę o bogomiłach czerpiemy przede wszystkim z utworów oponentów, którymi byli: pisarz starobułgarski, prezbiter Kozma i bizantyński teolog Euthymios Zigabenos, oraz z zachowanych w języku bułgarskim utworów bogomilskich, a zwłaszcza z apokryfu, czyli tzw. „Ewangelii Pseudo-Jana”, zwanej też „Tajną Księgą” oraz „Modlitewnika katarskiego”. Bogomilstwo powstało w Bułgarii w pierwszej połowie X wieku, a w roku 950 zaniepokojony szerzącą się herezją, car Piotr wysłał do patriarchy Teofilkata w Konstantynopolu dwa listy i w odpowiedzi na nie otrzymał instrukcje, w jaki sposób walczyć z herezją. Sposoby te okazały się jednak nieskuteczne, skoro ok. roku 970 prezbiter Kozma napisał traktat pt. „Mowa przeciwko bogomiłom”. Duchowny ten, o którym nic właściwie bliżej nie wiadomo- znany jest tylko z tego jednego utworu. Postanowił on skompromitować etykę i filozofię bogomiłów, dostarczając jednocześnie wielu cennych informacji o ich organizacji i poglądach. Utwór jego, adresowany do heretyków i prawowiernych, składa się z dwóch części. W pierwszej atakuje on bogomiłów, którzy są na pozór „niczym jagnięta, skromni i potulni”, a w rzeczywistości gorsi od diabła. Kozma z nienawiścią mówi o ich sposobie bycia, działalności, umiłowaniu ascezy. Piętnuje ich stosunek do bogaczy, cara, bojarów, duchownych. W drugiej części z kolei nienawiść ustępuje delikatnej perswazji. Autor wyśmiewa wprawdzie złych i leniwych mnichów, gani ich za porzucenie rodzin, wytyka grzechy możnym, biskupom chciwość, ogacenie się, lecz ich winy w porównaniu z winami bogumiłów w świetle jego utworu są o wiele mniejsze. „Mowa” nie zahamowała jednak rozwoju bogomilstwa. Pomimo nasilających się prześladowań w ciągu następnych stuleci ruch bogomilski rozprzestrzenił się na Półwyspie Bałkańskim, sięgnął Małej Azji i dotarł daleko na zachód- do północnych Włoch i południowej Francji. Zyskiwali ono coraz większą popularność, rozprzestrzeniało się w Bułgarii i znalazło podatny grunt w innych krajach, występując pod różnymi nazwami. W średniowiecznej Serbii bogomiłów nazywano babunami, w Bośni- patarenami bądź kudegarami, w południowej Francji – albigensami, w Niemczech i północnej Italii- katarami. O bogomiłach dowiedzieć możemy się również z „Aleksjady”, autorstwa córki cesarza biznatyńskiego- Aleksjeja I Komnena. Jedna z ksiąg opisuje sąd i egzekucję bogomilskiego mnicha- Bazylego. Pod koniec życia Aleksy szczególnie aktywnie dążył do pokojowego ograniczenia wpływów sekt chrześcijańskich (głównie paulicjan i bogomiłów). Powodem mogło być zwłaszcza szybkie rozprzestrzenianie się wyznawców tych odłamów chrześcijaństwa na obszarze cesarstwa w 2. poł. XI wieku. Zapewne w latach 1101–1104 odbyła się pod jego przewodnictwem debata duchowieństwa bizantyńskiego z bogomiłami. Natomiast w 1114 cesarz spotkał się z paulicjanami i bogomiłami w mieście Filipopol w Tracji. W jego wyniku miało dojść do apostazji kilku tysięcy zwolenników tych sekt, których osadził w nowym mieście niedaleko Filipopola — Aleksjopol (Neokastron). Jednak bogomilizm był już tak mocno zakorzeniony, że nie udało się go poważniej osłabić.

Herezja bogomilska stworzyła podatny grunt dla rozwoju literatury apokryficznej. Bogomili stworzyli własną literaturę, która tylko szczątkowo dochowała się naszych czasów, a wiele utworów folklorystycznych i apokryfów adaptowali do własnych celów, poddając je licznym przeróbkom. W ten sposób powstały apokryfy rodzime, zwane również baśniami bułgarskimi albo bogomilskimi. Przeważnie były to utwory anonimowe, ale z godnie z tradycją ich autorstwo przypisywano Ojcom Kościoła, prorokom biblijnym albo ewangelistom. Uzupełniając luki w Piśmie Świętym lub wzbogacając opowieści biblijne barwnymi wątkami o różnej proweniencji. W obrazie świata zaciera się granica między tym, co ziemskie, a co nadzmysłowe. To próby objaśnienia abstrakcji na bazie własnych doświadczeń, tak typowe dla ludzi średniowiecza. W apokryfach nie ma obszarów niezbadanych, niebiosa są równie dobrze znajome jak ziemia i zhierarhizowane na wzór porządku ziemskiego. Krajobraz niebiański zamieszkują nie tylko aniołowie, ale fantastyczne twory z mitów starożytności i folkloru.

Reprezentatywnym dziełem bogomiłów jest „Tajna Księga’, przeniesiona, jak mówią źródła łacińskie, około 1170 roku do Lombardii przez bułgarskiego heretyka- biskupa Nazariusza. Zachowała się ona wyłącznie w przekładzie łacińskim pt. „Oto tajemna wiara heretyków z Concorezzo, przeniesiona przez ich biskupa, Bułgara Nazariusza, a przepełniona błędami”, lecz uczeni nie mają wątpliwości, iż przekład został sporządzony z oryginału bułgarskiego. Utwór skomponowany w formie dialogu Chrystusa z apostołem Janem, zawiera wyłożoną przystępnie naukę bogomiłów, której celem było osiągnięcie królestwa niebieskiego, wolnego od przemocy, gwałtów i wyzysku.

W trzynastowiecznej Bułgarii Kościół bogomilski znajdował się niekiedy pod ochroną domu panującego - do tego stopnia, że w tym XIII wieku Kościół bułgarski zdawał się wręcz stapiać w jedno z bogomilskim. Skutkiem rozprzestrzeniania się bogomiłów na tereny Macedonii i Tesalii ich doktryna w XIV stuleciu dotarła nawet na świętą górę prawosławia, na Athos. Sporadyczne sukcesy trafiały im się aż po XV wiek, kiedy to, jak daje się wykazać, należało do tego wyznania jeszcze kilka wsi macedońskich. Ślady wiary bogomilskiej można stwierdzić jeszcze w XVI wieku na Rusi. Główna fala uderzeniowa poszła jednak w kierunku południowo-zachodnim - na Serbię i Bośnię. Podczas gdy w Serbii bogomili byli ledwo tolerowani, w Bośni ich religia nadzwyczajnie rozkwitła. Pod koniec XII wieku bośniacka władza walczyła o umocnienie swojej pozycji, przeciwstawiając się wpływom Węgier i hegemonicznym dążeniom bizantyjskiego prawosławia, a bogomilizm pełnił w tej walce funkcję "religii narodowej". Występując pod nazwą "patareni", bogomili nie tylko korzystali tam z ochrony miejscowych domów panujących, lecz także cieszyli się olbrzymią popularnością wśród ludności i hierarchii kościelnej. Bośniaccy władcy nie tylko bronili ich religii wobec rzymskokatolickich papieży, ale nawet w połowie XIII wieku wynieśli ją do rangi religii państwowej. W tym okresie bogomilizm wyznawała cała Słowenia. Taktyka lawirowania pomiędzy cesarzem i Kościołem łacińskim, wpływami bizantyjskimi i prawosławiem, katolicko-węgierskimi pretendentami do tronu i serbskimi aspiracjami do władzy umożliwiła Kościołowi bogomilskiemu przetrwanie, choć już w izolacji, aż do późnych lat XV wieku .
Okoliczność, że Kościół bogomilski był zrazu wyrazicielem purytańskiej krytyki władzy, z jaką występowała przeciw swym feudalnym panom anarchiczna ludność chłopska, nie zdołała go uchronić ani przed tym, że sam stał się przedmiotem manipulacji w walce mającej na celu umocnienie władzy, ani też przed tym, że w okresie swej dominacji odnosił się sam w równie nietolerancyjny sposób do podległego mu katolicyzmu, jak później katolicyzm odnosił się do niego. W Bośni dualizm osiągnął triumf niemal całkowity, ale najbardziej okazałe sukcesy odniósł w Italii i we Francji, tam to pod wpływem kontaktów Wschodu z Zachodem w czasach krucjat, pojawili się zwolennicy manicheizmu zwani katarami.